Шагаа үезинде өске байырлалдарга көөрге, онзагай, хүндүлүг чеми – хайындырган хой бажы чораан. Ооң хаваанга “кас” азы “хас” деп демдекти доңурган саржаг-биле салып каар, чок-ла болза, ол демдекти ханыладыр кезип каар. Кас демдек Төп Азияның чоннарында чажыт, хөй уткаларлыг болур. Чижээлээрге, бир утказы Хүннү айтып турар, өскези – кезээ-мөңгени болгаш быжыг чүүлдү илередип турар. Ынчангаш, “кас” деп демдектиг хой бажы өг иштин бир онзагай кылбышаан, тодуг-догаа болгаш бай-шыдалды оштап турган. Г.Н.Курбатскийниң бижип турары-биле алырга, чүдүкчүлерниң көрүжү-биле ол демдек хүннү “диргизиптер” ужурлуг турган.
Чаа чылдың база бир хүндүлүг чеми – хой ужазы. Ону база-ла өгнүң дөрүнге салып каар турган. Бир эвес хойнуң хаваанга “кас” демдекти кезип азы салып каар турган болза, ужага ону “чемгерери-биле”, тыва өг-бүле бүрүзүнге турган “ыдык окту” кадап каар чораан. Тывалар, бүгү түрк чоннар дег, “ыдык ок” тодуг-догааны болгаш тайбың чуртталганы оштап турган деп бүзүрээр чораан. Оон ыңай “ыдык ок” дээрге өг-бүлениң аас-кежииниң камгалакчызы, ажы-төлдүң аарыг-аржыктан камгалалы дээш, оон-даа өске уткаларлыг болур. Ынчангаш, ылаңгыя Шагаа байырлалында, “ыдык окту” тываларның хүндүлүг чеми – семис хой ужазы-биле буян-кежик дилеп, чемгерерин кызыдар чораан. Ыдык октуң чемгерериниң база бир аргазы – өгнүң хундүлүг талазы – аптара биле орун бажының аразынга, “…бичии үш харлыг оол уругнуң чажын кадакка ораагаш, хой ужазын кадап каар турган”.
Этнограф С.Ч. Донгактың медээзи-биле алырга, хой бажы биле хой ужазын өгнүң эң-не хүндүлүг чери – дөрге, үш хонук хондурар чораан, ону “кежик доктаадыр” деп адаар турган. Үш хонук эртерге, баш биле ужаны бир дугаарында өгнүң эр ээзи чооглап эгелээш, аалчыларны хүндүлеп чемгерер турган. Ол чаңчыл амгы үеде тываларда уттундурган болгаш ажыглаттынмайн турар, ынчалзажок М.В. Монгуштуң бижип турары-биле, ол Кыдаттың болгаш Моолдуң тываларында шыгжаттынган. Бо чаңчыл XX дугаар чүс чылдың эгезинде А.В.Адриановтуң “Шагаа” деп ажылында база бижиттинген. Ооң бижип турары-биле алырга, бусталып турар хой бажын паштан ужулгаш, Бурган ширээзиниң мурнунга салып каар турган.
Шагаа дүнезинде азы Шагаа хүнүнде Чаа чылдың чооглаашкынынга эң-не эки чемни кылып алыр турган. Өгнүң ээлери быдааны хайындырарда үстүг, чаглыг кылдыр кылырын кызыдар турган. Эът биле далганы элээн үр хайындырар. Чөреме, кургулдай, хан, кара мүннү, манчы, хуужуурну, буузаны хөйү-биле белеткеп кылыр.
Байырлал эгелевээнде, чемни белеткеп-даа
Тувинская правда
