Кызыл хоорайга 1927 чылда баштайгы тыва школа ажыттынган. Ол дээрге Кызылдың 2 дугаар школазы-дыр. Аңаа өөренир күзелин илереткен бөдүүн араттарның эртем-билигге сундулуг, сонуургалдыг 10-15 хире оолдар, уругларын өөредип эгелээн.
Тускай тыва дыл башкызы ынчан чок турган. Ынчангаш уругларны тыва дылга Дүптен-Хелиң лама, а орус дылга алтай башкы Савашкин өөредип турган. 1940-1941 өөредилге чылында чеди чыл школазы апарган.
1940 чылда 3 каът школаны туткан. Бир, ийи дугаар каъдынга кичээлдер эрттирер, а үш дугаар каътта интернатка уруг¬лар чурттап турган. 1944 чылдың апрельде ТАР Сайыттар Чөвүлелиниң Айтыышкыны-биле ниити ортумак өөредилге школазы деп эде адаан. Тываның бир дугаар Өөредилге комбинадының болгаш школаның директору – Алексей Хүрең-оолович Алдын-Херел.
Баштайгы тыва школаның чоргааралы – ооң доозукчулары. 1947 чылда школа баштайгы 19 доозукчузун «улуг» амыдыралче үдээн. Оларның бирээзи Андрей Чычаан-оол алдын медаль-биле, а Юрий Аранчын, Алексей Делгер-оол, Шулуу Сат, Александр Төгүй-оол дөртелээн мөңгүн медаль-биле доосканнар. Ол чылдың доозукчуларының чедиишкиннери – школаның өске-даа сургуул¬дарынга үлегер болгаш чоргаарал апарган.
Юрий Аранчын төөгү эртемнериниң доктору, дыка хөй чылдарның дургузунда Тываның эртем-шинчилел институдун удуртуп келген. Шулуу Сат филология эртемнериниң доктору болган. Кенин-Лопсан Монгуш – төөгү эртемнериниң доктору база «Хамнаашкынның дириг эртинези» деп кайгамчык аттың эдилекчизи болган. Зоя Борандаевна Чадамба – филология эртемнериниң доктору болган.
Кызыл хоорайның 2 дугаар школазының доозукчузу Тываның бир дугаар президентизи Шериг-оол Ооржак база Тываның аңгы-аңгы яамыларының сайыттары В.Канзай, А.Т. Конгар, С.Ы. Ооржак, В.С. Ховалыг, А.П. Дамба-Хуурак олар болган. Оларның аразында хөй ниитиниң болгаш күрүнениң ажылдакчылары, чогаалчылар, артистер хөй.
Ийи дугаар школаны 2018 чылда ССРЭ-ниң улустуң башкызы Арыя Араптановна Алдын-оолдуң ады-биле адаан. Ол хөй чылдарда ук школага ажылдап, Тываның эртем болгаш өөредилге адырынга улуг үлүг-хуузун киирген, улустуң башкызы деп бедик атты эң баштай алган башкы болуп турар.
2020 чылда ук школаның баазазынга салым-чаяанныг уругларга тыва филология эртемин өөредир төптү тургускан.
ИА ТуваМедиаГрупп
