Тыва Арат Республиканың Чазааның доктаатканы мал өнчүзүнге улуг хемчээлдиг үндүрүгге таарзынмаан Даа кожууннуң араттарының 1924 чылдың чазынында үймээни, ону базарынга киржиринге кызыл партизаннарның ойталааны күрүнени камгалаар шериг херек дээрзин ТАР-ның удуртукчуларынга билиндирген.
Хем-Белдиринге (амгы Кызылга) турумчаан чазактың албан черлерин таңныылдап, кожууннар-биле харылзаа тудуп, медээлер чедирип чоруп турган “чарылга шерии” аттыг 15-25 хире санныг шапкынчылардан, чазактың албан черлериниң ажылдакчыларындан шеригни тургузар деп шиитпирлээн.
1924 чылда Хемчик үймээниниң соонда Тыва Арат Республиканың Чазааның дилээ-биле 1925 чылдың эгезинде Хем-Белдиринге кээп турумчуп алган Кызыл армияның аъттыг эскадронунуң удуртулгазы ТАР-ның 52 дайынчылыг аъттыг эскадронун тургузарынга болгаш чепсеглээринге дузалаан. Эскадроннуң командиринге Оюн Мандан-оолду, комиссарынга Түлүш Бүлчүннү томуйлаан. Ол эскадронну Тываның Араттың Кызыл Шерии деп адаан. 1929 чылга чедир эскадроннуң дайынчыларының саны 402 чедип, дивизион апарган.
Тыва күрүнени болгаш ооң чазаан камгалап болур шериг күжү тургустунарга, Кызыл Шеригниң аъттыг эскадрону бодунуң ок-чемзээн тыва дивизионга бүрүнү-биле дамчыдып бергеш, совет Россияже чана берген.
Тывага социализмни дүрген тургузар экономиктиг политиканы ТАР-ның Чазаа чорудуп, 1929 чылда араттарны колхозтарже күш-биле киирип, оларның мал-маганын коллективтиг ажыл-агыйларже хураап эгелээрге, Хемчиктиң, Өвүрнүң болгаш Тере-Хөлдуң араттары үймеп үнгеннер. ТАР-ның Чазаа оларны шериг күжү-биле соксадып эгелээрге, араттар ок-чепсектиг удурланып, үймээн тура-халыышкынче шилчээн. Хемчик биле Өвүрнүң араттарының тура-халыышкынын 1930 чылда, Тере-Хөлдүң араттарының чепсектиг удурланыышкынын 1932 чылда Тываның Араттың Кызыл Шерииниң кезектери каржызы-биле баскан.
Тыва күрүнени болгаш ооң чазаан даштыкы болгаш иштики дайызыннардан камгалап болур шеригни совет Россияның шериг чөвүлекчилерниң арга-сүмези-биле улам күштелдирер ажылды ТАР-ның удуртулгазы боттандырып чоруткан.
Тываның Араттың Кызыл шерииниң дивизионунуң дайынчыларының санын көвүдедип, полк кылдыр эде организастаан. Ооң командирлери Совет Эвилелиниң шериг училищелеринге дайынчы болгаш командылакчы билиглерге өөренип турганнар. Полкту 1934 чылда Тываның Араттың Революстуг Шерии кылдыр эде адаан.
ТуваМедиаГрупп
